پیشگیری و درمان مشکلات گوش در طب اسلامی

گوش‌ها، این اعضای حیاتی، نقش مهمی در ارتباط ما با جهان پیرامون ایفا می‌کنند. بروز مشکلاتی مانند درد، عفونت، کاهش شنوایی یا وزوز می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. در این مطلب، ابتدا نگاهی کوتاه به شناخت بیماری‌های شایع گوش از منظر طب نوین خواهیم داشت و سپس به راهکارهای ارزشمند درمان گوش درد در طب اسلامی می‌پردازیم.

مقدمه: آشنایی با بیماری‌های شایع گوش 

بیماری‌ها و ناراحتی‌های گوش طیف وسیعی دارند. درک کلی از این مشکلات می‌تواند به تشخیص زودهنگام و پیگیری درمان کمک کند. برخی از شایع‌ترین مشکلات گوش عبارتند از:

• عفونت گوش (اوتیت): این مشکل، به‌خصوص در کودکان، بسیار رایج است و می‌تواند گوش میانی (اوتیت میانی) یا کانال گوش خارجی (اوتیت خارجی یا گوش شناگر) را درگیر کند. عفونت‌ها معمولا ناشی از باکتری یا ویروس هستند.
• گوش درد (اتالژی): درد گوش می‌تواند ناشی از عفونت، تجمع مایع، تغییرات فشار هوا، آسیب‌دیدگی یا حتی مشکلات دندان و فک باشد که درد آن به گوش منتشر می‌شود.
• تجمع جرم گوش: جرم گوش ماده‌ای طبیعی و محافظت‌کننده است، اما تجمع بیش از حد آن می‌تواند باعث کاهش شنوایی، احساس پری، وزوز و گاهی درد شود.
• وزوز گوش (تینیتوس): شنیدن صدایی زنگ‌مانند، همهمه یا سوت در گوش یا سر که منبع خارجی ندارد. علل مختلفی از جمله قرار گرفتن در معرض صدای بلند، افزایش سن، مشکلات گردش خون یا عوارض دارویی می‌تواند داشته باشد.
• کاهش شنوایی: می‌تواند تدریجی یا ناگهانی باشد و علل متفاوتی از جمله افزایش سن، آسیب صوتی، عفونت‌ها، مشکلات مادرزادی یا بیماری‌های خاص دارد.
• سرگیجه (ورتیگو): برخی مشکلات گوش داخلی، مانند بیماری منییر یا التهاب لابیرنت، می‌توانند باعث احساس سرگیجه شدید یا عدم تعادل شوند.

علائم شایع مشکلات گوش:

• درد در یک یا هر دو گوش
• خروج مایع یا چرک از گوش
• احساس پری یا فشار در گوش
• کاهش شنوایی یا صداهای خفه‌شده
• وزوز یا صداهای غیرعادی در گوش
• سرگیجه یا مشکلات تعادل
• تب (به‌ویژه در عفونت‌ها)
• خارش در کانال گوش

شناخت این علائم و مراجعه به پزشک در صورت تداوم آن‌ها، گام اول برای تشخیص و درمان صحیح است. در کنار درمان‌های پزشکی رایج، طب سنتی نیز راهکارهای پیشگیرانه و درمانی موثری ارائه می‌دهد که در ادامه به تفصیل به آن‌ها می‌پردازیم.

درمان گوش درد در طب اسلامی

در آموزه‌های طب سنتی و اسلامی، پیشگیری همواره بر درمان مقدم بوده است. برای حفظ سلامت گوش‌ها نیز تدابیر ساده اما موثری توصیه شده است:

۱. گذاشتن پنبه در گوش زمان خواب

رطوبت و عفونت از عوامل اصلی بسیاری از بیماری‌های گوش شناخته می‌شوند. قرار دادن پنبه در گوش هنگام خواب می‌تواند به جذب رطوبت اضافی کمک کرده و محیط گوش را خشک نگه دارد، که این خود مانعی برای رشد عوامل بیماری‌زا است.

در رساله ذهبیه آمده است:

«وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ لَا يُؤْلِمَهُ أُذُنُهُ فَلْيَجْعَلْ فِيهَا عِنْدَ النَّوْمِ قُطْنَةً.»

ترجمه: «کسی که میخواهد به بیماری گوش مبتلا نشود هنگام خواب در گوش پنبه قرار دهد.»

این عمل ساده، هم جنبه پیشگیری دارد و هم می‌تواند به بهبود برخی ناراحتی‌های خفیف کمک کند.

۲. اهمیت حمد گفتن هنگام عطسه

عطسه، واکنش طبیعی بدن است که در روایات به تاثیرات فراتر از پاکسازی مجاری تنفسی آن اشاره شده است.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند:

«مَنْ سَبَقَ الْعَاطِسَ بِالْحَمْدِ لِلَّهِ، أَمِنَ مِنَ الشَّوْصِ، وَاللَّوْصِ، وَالْعِلَّوْصِ.»

ترجمه: «کسی که قبل از عطسه کننده الحمد لله بگوید از شوص لوص و علوص ایمن می‌شود.»

توضیح داده شده که “شوص” به معنی دندان درد، “علوص” به معنی شکم درد و “لوص” به معنی گوش درد است (گرچه برخی آن را گردن درد نیز دانسته‌اند، اما شواهد احتمال گوش درد را قوی‌تر می‌کند).

همچنین، گفتن ذکر مخصوص هنگام عطسه کردن توسط خود فرد نیز برای سلامت گوش‌ها مفید دانسته شده است:

در روایت آمده است:

«مَنْ قَالَ إِذَا عَطَسَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ عَلَى كُلِّ حَالٍ، وَصَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، لَمْ يَشْتَكِ شَيْئاً مِنْ أَضْرَاسِهِ، وَلَا مِنْ أُذُنَيْهِ.»

ترجمه: «کسی که زمان عطسه زدن بگوید الحمد لله رب العالمین و بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد، از قسمت دندان و گوش شکایتی نخواهد داشت.»

و حضرت علی (ع) فرمودند:

«مَنْ قَالَ إِذَا عَطَسَ : الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ عَلَى كُلِّ حَالٍ، لَمْ يَجِدُ وَجَعَ الْأَذْنَيْنِ وَالْأَضْرَاسِ.»

ترجمه: «کسی که زمان عطسه زدن بگوید الحمد لله رب العالمین به گوش درد و دندان درد مبتلا نمی شود.»

روش‌های درمانی گوش درد و مشکلات مرتبط در طب سنتی

علاوه بر پیشگیری، طب سنتی راهکارهای درمانی متنوعی را با استفاده از گیاهان دارویی و اذکار برای مشکلات گوش ارائه می‌دهد:

۱. داروی ترکیبی روغن کنجد و خردل

این ترکیب روغنی به عنوان یکی از درمان‌های موثر در درمان گوش درد در طب اسلامی ذکر شده است.

در روایت آمده است:

«يُؤْخَذُ كَفُ سِمْسِمٍ غَيْرِ مُقَشَرٍ، وَ كَفَ خَرْدَلٍ، يُدَقُ كُلِّ وَاحِدٍ عَلَى حِدَةٍ، ثُمَّ يُخْلَطَانِ جَمِيعاً، وَيُسْتَخْرَجُ دُهْنُهُمَا، وَيُجْعَلُ فِي قَارُورَةٍ، وَ يُخْتَمُ بِخَاتَمِ حَدِيدٍ، فَإِذَا أَرَدْتَ شَيْئاً مِنْهُ فَقَطَّرْ مِنْهُ فِي الْأُذُنِ قَطْرَتَيْنِ، وَ شُدَّهَا بِقُطْنَةٍ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ فَإِنَّهَا تَبْرَأُ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى.»

ترجمه: «یک دارو برای گوش درد این است که یک کف (یک مشت) کنجد با پوست و یک کف خردل بردارید و هر کدام را جداگانه آسیاب کنید. سپس این دو را با هم مخلوط کنید و روغن آنها را بگیرید و در یک شیشه بریزید و با در پوشی آهنین سر شیشه را ببندید. هنگامی که به این دارو نیاز پیدا کردید دو قطره در گوش بریزید و یک پنبه در گوش قرار دهید و سه روز بگذارید؛ همانا به اذن خدا درمان میشود.»

نکته در تهیه و مصرف: خردل دانه‌های کوچکی شبیه کنجد است (سیاه، قهوه‌ای یا سفید). بهتر است به جای پودر آماده که ممکن است خالص نباشد، از دانه خردل آسیاب‌نشده استفاده کنید. در مورد نحوه استفاده از دارو طبق روایت، دو احتمال وجود دارد: یکی اینکه پس از ریختن دو قطره و گذاشتن پنبه، سه روز دارو در گوش بماند. احتمال دوم این است که این عمل (ریختن دو قطره و گذاشتن پنبه) سه روز متوالی تکرار شود. رعایت احتیاط و تکرار سه روزه می‌تواند مد نظر باشد. این روایت به طور کلی به بیماری گوش اشاره دارد و ممکن است برای انواع مشکلات گوش، از جمله سنگینی و صدای گوش نیز مفید باشد.

۲. روغن سداب (گیاه کلیدی برای سلامت گوش)

گیاه سُداب (Rue) جایگاه ویژه‌ای در درمان بیماری‌های گوش در طب سنتی دارد و روغن آن بسیار مورد توجه است.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند:

«السَّدَابُ جَيْدُ لِوَجَعِ الْأُذُنِ.»

ترجمه: «سداب برای گوش درد مفید است.»

در روایتی از امام معصوم (ع) نیز آمده است:

«ذُكِرَ السَّدَابُ فَقَالَ: أَمَا إِنَّ فِيهِ مَنَافِعَ زِيَادَةً فِي الْعَقْلِ، وَتَوْفِيرُ فِي الدِّمَاغِ، غَيْرَ أَنَّهُ يُنَتِّنُ مَاءَ الظَّهْرِ، وَرُوِيَ أَنَّهُ جَيَّدٌ لِوَجَعِ الْأُذُنِ.»

ترجمه: «در محضر امام از سداب یاد شد. امام فرمودند: سداب فوایدی دارد؛ عقل و مغز را زیاد می کند. همچنین عوارضی هم دارد و آب منی را بدبو می کند. و روایت شده است که برای گوش درد مفید است.»

همچنین، مصرف خوراکی پودر سداب (یک قاشق مرباخوری شب‌ها) برای رفع سرگیجه مفید دانسته شده، زیرا یکی از علل سرگیجه می‌تواند اختلال در مایعات گوش داخلی باشد.

در روایت دیگری در مورد خواص سداب آمده است:

«مَنْ أَكَلَ السَّدَابَ وَنَامَ عَلَيْهِ نَامَ آمِناً مِنَ الدُّبَيْلَةِ وَ ذَاتِ الْجَنْبِ.»

ترجمه: «کسی که سداب بخورد و بخوابد از آپاندیس و سینه پهلو ایمن میشود.»

روش تهیه و استفاده از روغن سداب:

یکی از راه های مهم درمان گوش درد در طب اسلامی در روایات، روغن سداب است که روش تهیه روغن سداب برای گوش درد اینگونه بیان شده است:

«يُؤْخَدُ السَّدَابُ ويُطبَخُ بِزَيتٍ، وتُقْطَرُ فيها قَطَراتٌ، فَإِنَّهُ يَسكُنُ بِإذنِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ.» (بحار الأنوار  ج۵۹ ص۱۴۵)

ترجمه: «سداب را با روغن زیتون بپزید (روی آتش ملایم و غیر مستقیم برای حدود سه تا چهار ساعت قرار دهید). سپس چند قطره (حداقل سه قطره) از آن در گوش بچکانید؛ همانا به اذن خدا تسکین می‌یابد.»

تهیه و استفاده از روغن سداب با کیفیت می‌تواند یکی از راهکارهای طبیعی و موثر برای تسکین انواع ناراحتی‌های گوش باشد.

شما می توانید برای خرید روغن سداب به فروشگاه سبز کپسول مراجعه نمایید. همچنین درخصوص دیگر فواید سداب و روغن سداب بخوانید.

۳. روغن یاسمن یا بنفشه همراه با آیات قرآنی

استفاده از روغن‌های معطر همراه با تلاوت آیات قرآن نیز برای درمان گوش درد توصیه شده است.

در روایتی به نقل از طبرسی آمده است:

«برای گوش درد روی روغن یاسمن یا روغن بنفشه هفت مرتبه این آیه را بخوانید: «كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا، كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا» «إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا» و در گوش بریزید.»

(ترجمه آیات: گویی آن را نشنیده، انگار در گوش‌هایش سنگینی است. / به یقین گوش و چشم و دل، همه این‌ها مورد پرسش خواهند بود.)

شما می توانید برای خرید روغن بنفشه به فروشگاه سبز کپسول مراجعه نمایید.

۴. عوذه (دعا درمانی) برای تسکین گوش درد

استعانت از خداوند و خواندن ادعیه مخصوص نیز به عنوان راهی برای تسکین دردها، از جمله گوش درد، در روایات آمده است.

در روایت آمده است:

شخصی به امام صادق (ع) از دردی که در گوش داشت شکایت کرد. امام فرمودند:

«دستت را روی گوش خود قرار بده و بگو: أَعُوذُ بِاللَّهِ الَّذِي سَكَنَ لَهُ مَا فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ؛ هفت مرتبه تکرار کن، به اذن خدا درمان میشود.»

ترجمه دعا: «پناه می برم به خدایی که برای او آرام گرفت آنچه در خشکی و دریاست و آنچه در آسمان‌ها و زمین است و او شنوای داناست.»

نکته پایانی و اهمیت گیاهان دارویی

طب سنتی و آموزه‌های اسلامی، گنجینه‌ای غنی از راهکارهای طبیعی برای حفظ و بازیابی سلامتی ارائه می‌دهند. توجه به این دستورالعمل‌های پیشگیرانه و درمانی، به‌ویژه در کنار پیگیری‌های پزشکی نوین، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و رهایی از ناراحتی‌های گوش کمک کند. استفاده از گیاهان دارویی با کیفیت و فرآوری صحیح، مانند سداب، کنجد و خردل که در این روایات ذکر شد، کلید بهره‌مندی از خواص درمانی آن‌هاست. یافتن منابع معتبر برای تهیه این گیاهان، گامی مهم در مسیر سلامتی شما و عزیزانتان می‌باشد.

موارد احتیاط (برگرفته از متون)

• روغن کنجد و خردل: در مورد نحوه مصرف این ترکیب، همانطور که ذکر شد، ابهامی در روایت وجود دارد (سه روز ماندن دارو در گوش یا تکرار عمل به مدت سه روز). بهتر است جانب احتیاط رعایت شود.
• گیاه سداب: در کنار فواید متعدد، در روایت اشاره شده است که مصرف سداب ممکن است باعث بدبو شدن آب منی (مایع اسپرم) گردد.