درمان التهاب چشم (رمد) در طب اسلامی

درمان و پیشگیری از التهاب چشم (رمد) در طب اسلامی

مقدمه: معرفی عارضه و رویکرد درمانی

التهاب چشم که در متون طب اسلامی با عنوان «رمد» شناخته می‌شود، عارضه‌ای است که با علائمی چون سرخی، سوزش، درد و گاهی تورم ملتحمه (Conjunctivitis) بروز می‌کند. اگرچه ممکن است رمد شامل طیف وسیع‌تری از التهابات چشمی باشد، اما در بسیاری موارد، علت آن به میکروب‌ها و آلودگی‌ها نسبت داده می‌شود که می‌توانند از طریق دست‌ها یا حشرات به چشم منتقل شوند. این مقاله به بررسی روش‌های پیشگیری و درمان رمد بر اساس آموزه‌ها و روایات طب اسلامی می‌پردازد.

راهکارهای پیشگیری از رمد در طب اسلامی

طب اسلامی مجموعه‌ای از تدابیر بهداشتی و معنوی را برای پیشگیری از ابتلا به التهاب چشم توصیه می‌کند:

اهمیت بهداشت فردی: کوتاه کردن ناخن‌ها

یکی از مؤکدترین توصیه‌ها برای پیشگیری از رمد، کوتاه کردن منظم ناخن‌ها، به‌ویژه در روز پنج‌شنبه است.

• روایت اول: «تَقْلِيمُ الْأَطْفَارِ يَوْمَ الْخَمِيسِ يَدْفَعُ الرَّمَدَه» (ناخن گرفتن در روز پنج‌شنبه رمد را دفع می‌کند).
• روایت دوم (تأکید بر استمرار): از امام صادق (ع) نقل شده: «مَنْ أَدْمَنَ أَخْذَ أَظْفَارِهِ كُلَّ خَمِيسٍ لَمْ تَرْمَدْ عَيْنَاهِ» (کسی که ناخن گرفتن در هر پنج‌شنبه را پیوسته انجام دهد به رمد مبتلا نمی‌شود).
• روایت سوم (کیفیت انجام): نقل شده امام صادق (ع) هر پنج‌شنبه ناخن‌های خود را می‌گرفتند، ابتدا از انگشت کوچک دست راست و سپس به سراغ انگشت کوچک دست چپ می‌رفتند و این عمل را امانی از رمد دانسته‌اند.
• روایات دیگر: روایاتی نیز به اثر پیشگیرانه کوتاه کردن ناخن در روز چهارشنبه (با شروع از انگشت شست یا انگشت کوچک دست چپ) اشاره دارند. اگرچه ممکن است در اعتبار این روایات اختلاف نظر باشد، اما مجموع آن‌ها بر اهمیت پاکیزگی ناخن‌ها به عنوان محل تجمع آلودگی (که در روایات به شیاطین یا میکروب‌ها تعبیر شده) برای پیشگیری از رمد تأکید دارد.

رعایت پاکیزگی دست و چشم پس از غذا

تمیزی دست‌ها، به‌خصوص پس از صرف غذا، نقش مهمی در جلوگیری از انتقال آلودگی به چشم دارد.

• مسح چشم‌ها: در روایتی از امام صادق (ع)، به فردی که مبتلا به رمد بود، توصیه شد پس از شستن دستان بعد از غذا، آن‌ها را بر چشمانش بکشد. راوی ذکر می‌کند که با انجام این کار دیگر به رمد مبتلا نشده است.
• مسح ابروها: در روایت دیگری، امام صادق (ع) به فردی که از رمد شکایت داشت، توصیه کردند پس از شستن دست‌ها بعد از غذا، ابروها را مسح کرده و سه مرتبه ذکر «الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمُحْسِنِ الْمُجْمِلِ الْمُنْعِمِ الْمُفْضِلِ» را بگوید. این توصیه نیز بر اهمیت پاکیزگی ناحیه اطراف چشم و دست‌ها پس از غذا تأکید دارد.

اعمال عبادی و معنوی برای محافظت چشم

برخی اعمال معنوی نیز در روایات به عنوان عامل پیشگیری از رمد ذکر شده‌اند:

• خواندن سوره حمد پس از عطسه: از امام صادق (ع) نقل شده که اگر فرد پس از عطسه، یک بار سوره حمد را بخواند و با دست (ترجیحاً پاک) صورت خود را مسح کند، از رمد و برخی مشکلات دیگر ایمن می‌شود.
• نگاه کردن به قرآن: در روایتی سلسله‌وار از محمد بن حمید رازی تا پیامبر اکرم (ص) و جبرئیل، مداومت بر نگاه کردن به قرآن کریم به عنوان راهکاری برای رمد توصیه شده است. این عمل هم جنبه پیشگیری و هم درمان دارد.

نکته‌ای در خصوص حجامت

در روایتی آمده است نگاه کردن به اولین خون گرفته شده در حجامت، فرد را تا حجامت بعدی از رمد ایمن می‌دارد.

روش‌های درمانی رمد در طب اسلامی

علاوه بر پیشگیری، طب اسلامی راهکارهای درمانی متنوعی را برای رمد ارائه می‌دهد:

استفاده از سرمه‌های توصیه‌شده

سرمه کشیدن با ترکیبات خاص یکی از روش‌های درمانی متداول در طب اسلامی است.

• سرمه امام باقر (ع): ترکیبی از یک جزء کافور ریاحی و یک جزء صبر سقطری (صبر زرد) که با هم آسیاب و با پارچه حریر الک می‌شوند. امام کاظم (ع) توصیه کرده‌اند که ماهی یک بار مانند سرمه اثمد از این ترکیب استفاده شود، زیرا بیماری‌های سر را دفع می‌کند. راوی ذکر می‌کند که با این عمل تا پایان عمر از بیماری چشم شکایتی نداشته است. شما می توانید این سرمه را از فروشگاه سبزکپسول تهیه نمائید.
• ملاحظه برای مُحرِم: امام صادق (ع) فرموده‌اند فردی که در حال احرام است و به رمد مبتلا می‌شود، می‌تواند از سرمه‌ای استفاده کند که فاقد زعفران (و احتمالاً مشک یا سایر مواد معطر) باشد. این نشان می‌دهد که سرمه‌های درمانی معمول برای رمد ممکن است حاوی این مواد بوده باشند.

کاربرد سوره فصلت در تهیه دارو

روایتی (که البته به احتمال اجتهادی بودن آن اشاره شده) بیان می‌کند که اگر سوره فصلت با آب باران نوشته شود، سپس نوشته محو گردد و با آن آب، سرمه‌ای آسیاب شده و به چشم کشیده شود، برای رمد، سفیدی چشم و آب چشم (احتمالاً آب مروارید یا مشکلات مشابه) مفید است.

پرهیزهای غذایی و رفتاری

پرهیز از برخی مواد غذایی و تغییر در عادات خواب می‌تواند به بهبودی کمک کند.

• پرهیز از خرما: در روایتی، پیامبر اکرم (ص) به سلمان و ابوذر که دچار بیماری چشم بودند، توصیه کردند تا زمان بهبودی از خوردن خرما پرهیز کنند. در روایت دیگری، پیامبر (ص) به سلمان که با وجود رمد خرما می‌خورد، تذکر دادند و فرمودند اگر ناچار به خوردن است و چشم چپش مبتلاست، با دندان سمت راست بجود.
• نخوابیدن به پهلوی چپ: در همان روایت اول، پیامبر (ص) به سلمان و ابوذر توصیه کردند تا زمان بهبودی چشم، به پهلوی چپ نخوابند.

استفاده از ذریره (پودر یا قطره چشمی)

ذریره به پودر یا قطره‌ای گفته می‌شود که در چشم ریخته می‌شود. از امام رضا (ع) سؤال شد که آیا فرد روزه‌دار مبتلا به رمد می‌تواند در طول روز از ذریره استفاده کند؟ ایشان فرمودند پس از افطار این کار را انجام دهد.

ادعیه و تعویذات مأثوره

استفاده از دعا و تعویذ نیز به عنوان راهکار درمانی در روایات ذکر شده است:

• دعای پیامبر (ص): امام باقر (ع) فرمودند هرگاه پیامبر (ص) به رمد مبتلا می‌شدند، این دعا را می‌خواندند: «اللَّهُم مَتَّعْنِي بِسَمْعِي وَ بَصَرِي وَ اجْعَلْهُمَا الْوَارِثَيْنِ مِنِّي، وَ انْصُرْنِي عَلَى مَنْ ظَلَمَنِي، وَأَرِنِي فِيهِ تَارِي.»
• تعویذ (عوده) امام صادق (ع): راوی نقل می‌کند که امام صادق (ع) را مبتلا به رمد دید و روز بعد ایشان بهبود یافته بودند. امام (ع) فرمودند با عوذه‌ای (تعویذی) که نزد خود داشتند، خود را درمان کرده‌اند و متن آن را چنین بیان فرمودند: «أَعُوذُ بِعِزَّةِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِقُدْرَةِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِعَظَمَةِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِجَلاَلِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِجَمَالِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِكَرَمِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِبَهَاءِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِغُفْرَانِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِحِلْمِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِذِكْرِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِرَسُولِ اَللَّهِ أَعُوذُ بِآلِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ عَلَى مَا أَجِدُ مِنْ حِكَّةِ عَيْنَيَّ وَ مَا أَخَافُ مِنْهَا وَ مَا أَحْذَرُ اَللَّهُمَّ رَبَّ اَلطَّيِّبِينَ أَذْهِبْ ذَلِكَ عَنِّي بِحَوْلِكَ وَ قُدْرَتِكَ . (بحار الأنوار  ج۹۲ ص۸۷)

نکات کلیدی و جمع‌بندی

• رمد (التهاب چشم): عارضه‌ای شایع با علائم سرخی، سوزش و درد که اغلب ناشی از آلودگی است.
• پیشگیری: تأکید فراوان بر بهداشت فردی (ناخن‌ها، دست‌ها)، اعمال معنوی (نگاه به قرآن، دعا) و نکاتی در حجامت.
• درمان: شامل استفاده از سرمه‌های خاص (کافوری)، داروهای موضعی (ذریره، آب سوره فصلت)، پرهیزهای غذایی و رفتاری (خرما، خوابیدن به چپ) و استعانت از ادعیه و تعویذات.
• اهمیت منابع: تمامی این روش‌ها مستند به روایات و منابع طب اسلامی است.
• شما می توانید برای مطالعه درخصوص سرمه های زعفرانی، سرمه اثمد ، سرمه کافوری ، سرمه هلیله زرد با کلیک روی هرکدام درخصوص فواید آن مطالعه نمایید.